Jaar 2022

Inhoud

22 november 2022

Meer verzameld papier gevonden

Tekst: René Ros.
Met dank aan: Welmoed Bons (NIMH), Eric ten Brummelhuis (provincie Noord-Holland), Renna Elfrink (NIMH), Rob Schimmel, Christiaan van der Spek (NIMH).

De archiefdozen van de collectie Rijst in het depot van het NIMH.

De archiefdozen van de collectie Rijst in het depot van het NIMH. (René Ros)

In 2021 schonk gepensioneerd provincie-ambtenaar en Stelling-pionier Rob Schimmel zijn materiaal over de Stelling aan het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. Rob vertelde iets waardoor de plannen heel anders liepen...

Rob had een deel van zijn verzameling in bruikleen gegeven aan iemand die onverwachts overleed. 21 Jaar later ontdekten we dat het materiaal per abuis in de collectie van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) was terecht gekomen.

Na onderzoek en overleg heeft het NIMH besloten het materiaal aan Rob terug te geven en de facto aan het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. Wij gaan ook dit materiaal ontsluiten en digitaliseren.

'Meer verzameld papier gevonden'

15 oktober 2022

Nieuwe versie van de herinneringen van Res.Lt. Rang

Tekst: René Ros.

Portret van Lolke Rang als Reserve-Tweede-Luitenant.

Portret van Lolke Rang als Reserve-Tweede-Luitenant. (Collectie Greetje Witte-Rang)

Ooit moesten er meer geschreven herinneringen van militairen in de Stelling opduiken. In 2021 publiceerden we de herinneringen van artillerie-officier Rang, de meest omvangrijke die we kennen. Nu is een versie met een paar wijzigingen verschenen.

Als drie-jarig jochie verhuisde Lolke Rang van Ameland naar Amsterdam, waar zijn vader als politie-agent ging werken. Eenmaal geslaagd voor de kweekschool, had hij nog geen werk en was hij te jong voor de dienstplicht. Hij besloot zich aan te melden voor de opleiding tot reserve-officier bij de Artillerie.

Er volgden twee zomers met opleidingen op de Oranje-Nassau Kazerne en schietoefeningen op de Oldebroekse heide. De derde zomer was in 1914 en werd door de mobilisatie met vijf jaar verlengd.
Rang verbleef voor korte en langere perioden op Fort Zuidwijkermeer, Fort bij Veldhuis, Artillerie buiten de forten in Assendelft en Spaarndam en het Groepsstafkwartier Halfweg. De langste periode bracht hij op het Fort benoorden Spaarndam door, als "semi-fortcommandant".

In de jaren 1950 schreef hij, aan de hand van dagboeken, zijn herinneringen hierover op in schriftjes. Die schriftjes zijn gedigitaliseerd en bewerkt tot een aaneengesloten verhaal met aanvullende informatie. In Nieuwsbrief 500 wordt beschreven hoe de publicatie tot stand is gekomen en het bevat aanvullende informatie en samenvattingen van verschillende verhalen. Daarnaast is een PDF met de hele publicatie te downloaden.

Mobilisatie Herinneringen (download)
Biografie Res.1e Luitenant Rang
Thema-nieuwsbrief 'Herinneringen van Reserve-Luitenant Rang'

1 oktober 2022

Gewijzigde versie van 'Beste Nederlanders'

Tekst: René Ros.

Pand aan de Keizersgracht in Amsterdam waar het kantoor van Operaties gevestigd is geweest.

Pand aan de Keizersgracht in Amsterdam waar het kantoor van Operaties gevestigd is geweest. (René Ros)

'Beste Nederlanders' bevat de herinneringen van het hoofd Sabotage van de geheime Stay Behind organisatie 'Operaties'. Dankzij nieuw ontvangen informatie hebben we een vierde gewijzigde versie gepubliceerd.

De eerste versie verscheen in oktober 2020 en de publicatie trekt veel aandacht met ruim 2.100 downloads is het onze populairste publicatie.
Het trekt ook zeker de aandacht van betrokkenen die het verhaal ook nog nooit zo compleet beschreven hebben gezien. Een aantal van hen stelt de geschiedschrijving zeer op prijs en werkte - anoniem - mee aan de nieuwe versie.

Van de 539 paragrafen en annotaties zijn er 17 nieuw of gewijzigd. De belangrijkste wijzigingen zijn:
- Correctie periode Marine van Piet de Jong,
- Huisvesting stafkantoor Operaties op MEA Kattenburg bevestigd, inclusief gebouw,
- Correctie 'Commandant Generale Staf' naar 'Chef Generale Staf',
- Afbouw O&I is uitgevoerd door Spronk (BVD) en Peperkoorn (KMar),
- Exemplaar van boekje 'Dr. Laurens Reaal' verworven en titel in de tekst gecorrigeerd,
- Adressen advocatenkantoren Oude Gracht Utrecht mogelijk vastgesteld,
- Oefening in 1988 bij Den Helder werd uitgevoerd door MARID,
- Vergeten foto's aan Bijlage G. Forten alsnog toegevoegd,
- Aanvulling over dichtgemetselde deuropeningen in Fort bij Nigtevecht,
- Aanvulling over resterende interieur-elementen in Fort aan de Uppelse Dijk,
- Actualisering van collectie van op foto getoonde Zender-Ontvanger 47/01.

We denken dat dit interessante nieuwe informatie is. We hopen op meer lezers en meer mensen die informatie willen bijdragen.

Er lopen nog steeds een aantal onderzoekslijntjes en er komt zo nu en dan nieuwe informatie boven water, dus hopelijk volgt later weer een bijgewerkte versie. En het kabinet heeft augustus jl. het NIMH opdracht gegeven te inventariseren welke archiefstukken er over de Stay Behind-organisatie zijn en welke stukken openbaar gemaakt kunnen worden. Hopelijk volgt hier ook uit dat met medewerkers van O&I gesprekken en ïnterviews kunnen plaatsvinden.

Informatie en download 'Beste Nederlanders'

30 september 2022

Koude Oorlog Weekeind op Fort bij Uithoorn

Tekst: René Ros.
Met dank aan: Markus van der Vlugt (VERON Uithoorn).

Radiostation in Fort bij Uithoorn.

Radiostation in Fort bij Uithoorn. (René Ros)

Operaties instructeur Herman Schoemaker voor de hoofdtoegang van Fort bij Uithoorn tijdens zijn laatste bezoek aan het fort in 2014.

Operaties instructeur Herman Schoemaker voor de hoofdtoegang van Fort bij Uithoorn tijdens zijn laatste bezoek aan het fort in 2014. (René Ros)

Fort bij Uithoorn is een van de forten die tijdens de Koude Oorlog werden gebruikt door de geheime Stay Behind organisaties. Naar aanleiding van 60 jaar Cuba Crisis zijn er tijdens het Koude Oorlog Weekeind op 22 en 23 oktober as. speciale activiteiten op meerdere toepasselijke locaties.

Het fort is vanaf de jaren 1970 tot 1991 gebruikt door Operaties, een van de twee Stay Behind organisaties die samen als O&I bekend staan. Hun taak was om een kern van verzets- en inlichtingen-agenten voor te bereiden. Bij een mogelijke bezetting door het Warsaw-Pact/Sovjet Unie moest het verder uitgebouwd worden om de bevolking tot verzet aan te zetten en inlichtingen in te winnen voor een regering in ballingschap.

Omdat ook radiocommunicatie een belangrijke rol speelde wordt dit herdacht met het speciale radiozendstation PH60CUBA in de telegrafistenkamer in het fort. Geprobeerd zal worden om verbinding te maken met andere deelnemende stations in objecten van de Koude Oorlog. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de korte golf, deze wordt nog steeds gebruikt door militairen om verbindingen te maken. Op het fort zal ook een radiowagen uit de Koude Oorlog staan.

René Ros is auteur van de uitgebreidste publicatie over O&I, getiteld 'Beste Nederlanders', dat gebaseerd is op de herinneringen van medewerker Operaties 'Pelt'. Hij zal om 11.30 en 14.00 een presentatie verzorgen en vragen beantwoorden over O&I. Er worden bovendien rondleidingen door het fort gegeven, met aandacht voor de 19e en 20e eeuw.

Het Fort bij Uithoorn is op 22 en 23 oktober open van 10.00 tot 16.00 uur. Toegang is gratis.
Het adres van het fort is: Mijdrechtse Zuwe 31, 1427 AV Amstelhoek
Vanaf de N201 (Haarlem - Hoofddorp - A4 afslag Hoofddorp - Uithoorn - A2 afslag Vinkeveen - Hilversum) bij Amstelhoek bij kruising met verkeerslichten richting N196, vanuit Aalsmeer rechtsaf en vanuit Mijdrecht linksaf. Na 500 meter ziet u links een groene loods en woning, de tweede oprit links inrijden, even voor de rotonde.

Koude Oorlog Weekeind, 60 jaar Cubacrisis
Speciaal zendstation Koude Oorlog Weekeind
Publicatie 'Beste Nederlanders'
Fort bij Uithoorn

20 september 2022

MUD-paal in bruikleen gegeven

Tekst: René Ros.

René Ros met de MUD-paal in bunker 'Hamburg'.

René Ros met de MUD-paal in bunker 'Hamburg'. (Pleun Vreugdenhil)

Onze verzameling historische voorwerpen en drukwerken over militair erfgoed in de regio Amsterdam is ondertussen gevarieerd én aanzienlijk. Het materiaal is beschikbaar voor bruikleen en zo is op 10 september jl. een MUD-paal naar Hoek van Holland gegaan.

De MUD-paal is in 2003 bij de sluizen van IJmuiden gevonden en sindsdien in onze collectie. 'MUD' staat voor Mijnen Uitkijk Dienst, hetgeen een onderdeel van de Koninklijke Marine was. Hun taak was om tijdens een oorlog bij vier haventoegangen het plaatsen van zeemijnen door vijandelijke schepen en vliegtuigen te peilen. Daarvoor werd een zogenoemd Pelorus-apparaat gebruikt, die op palen rond de havenmonden werden geplaatst. De betonnen palen heten dan ook formeel Pelorus-opstanden.

De Stichting Fort aan den Hoek van Holland heeft met haar tentoonstelling in 2015 het betreffende fort moeten verlaten. Met exposities in nabijgelegen voormalige Duitse munitiebunkers 'Hamburg' en 'Bremen' zetten ze hun werk manmoedig voort als Nederlands Militair Kustverdedigingsmuseum.

De bunker 'Bremen' is na de Tweede Wereldoorlog gebruikt als centrale post van de MUD aan de Nieuwe Waterweg. Op een van de wanden is ook een originele plattegrond van de Nieuwe Waterweg mét de palen te vinden. Uiteraard wilden ze daar ook een echte MUD-paal bij tonen. Die stellen we dan ook met plezier beschikbaar en het is vanaf oktober in hun tentoonstelling te zien.

Mijnenuitkijkdienst
Collectie Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam
Nederlands Militair Kustverdedigingsmuseum

3 september 2022

Uitgebreide lezing bij Volksuniversiteit Amsterdam

Tekst: René Ros.

Groep militairen in Amsterdam in 1914, met posters van de Volksuniversiteit op de muur achter hen.

Groep militairen in Amsterdam in 1914, met posters van de Volksuniversiteit op de muur achter hen. (collectie Doc.centrum StvA)

De Volksuniversiteit Amsterdam heeft een bijzondere band met de Stelling van Amsterdam. Daarom is het toepasselijk dat we in samenwerking met hen op 3 oktober aanstaande een extra uitgebreide lezing over de Stelling gaan verzorgen.

In 1913 werden er door de Volksuniversiteit Amsterdam cursussen op de forten verzorgd, om "de stemming opgewekt te houden en demoralisatie tegen te gaan".

In een multimediale presentatie maakt René Ros de vrijwel onzichtbare Stelling van Amsterdam zichtbaar. Met veel aandacht voor de bouwwerken maar ook voor de mobilisatie en de mensen.

Aanmelden is vereist en vol = vol.

Informatie en aanmelden

6 juli 2022

Stelling-data staat op de kaart

Tekst: René Ros.

Locaties Stelling van Amsterdam op de kaart van het Kenniscentrum Waterlinies.

Locaties Stelling van Amsterdam op de kaart van het Kenniscentrum Waterlinies. (KCW)

Door trage formele procedures en technische hindernissen heeft het lang geduurd, maar nu zijn ook veel locaties van de Stelling van Amsterdam (StvA) in de collectie van het Kenniscentrum Waterlinies opgenomen.

Dat betekent dat ze op hun website in de kaart weergegeven worden, maar ook dat afbeeldingen en documenten aan de locaties kunnen worden gekoppeld en de webbezoeker ze makkelijk kan vinden. Het betreffen de belangrijkste militaire objecten die nog geheel of als restant aanwezig zijn, met de belangrijkste informatie.

De gegevens zijn afkomstig van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam (DStvA) van René Ros. Omdat de structuur anders is opgezet, lijkt de StvA op de kaart in eerste instantie meer locaties te hebben dan de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHWL). Bij de NHWL zijn inundatiewerken echter op een lager niveau van niet meteen zichtbare complex-onderdelen ingedeeld, binnen de structuur van verdedigingswerken in groepen en vakken. Bij de StvA zitten alleen verdedigingswerken in de structuur van sectoren, groepen en vakken, terwijl de inundatiekommen en inundatiewerken in een aparte structuur van inundatiestations zijn opgenomen als zelfstandige locaties (complexen).

Er is geen overlap met de locaties van het KCW omdat het DStvA in haar database vanaf het begin een strikte scheiding heeft aangehouden tussen beide linies. Ook al zijn er een aantal NHWL-forten ingedeeld geweest bij de StvA. Die scheiding was juist vanwege de mogelijkheid, dat de twee datasets ooit met elkaar te maken zouden krijgen, alhoewel dat toen nog heel onwaarschijnlijk leek.

Kenniscentrum Waterlinies
'Meer foto's en data in onze online collectie' op website KCW

18 juni 2022

Fortverhalen 2000-2016

Tekst: René Ros.

Startpagina van Forten Info.

Startpagina van Forten Info.

Bezoekers aan de radarsite bij Bad-Essen (DE) van het Nike Hercules 121 Squadron van de Koninklijke Luchtmacht, 2004.

Bezoekers aan de radarsite bij Bad-Essen (DE) van het Nike Hercules 121 Squadron van de Koninklijke Luchtmacht, 2004. (René Ros)

De verhalen van de onlangs opgeheven website Forten Info zijn nu als 'Fortverhalen' gebundeld in een PDF. Het gaat om de reisverslagen en herinneringen die tussen 2000 en 2016 door diverse mensen zijn geschreven.

De 27 verhalen gaan over bezoeken aan forten en ander militair erfgoed met kleine en grote groepen mensen. Die bezoeken waren vaak ook met deelname van oud-betrokkenen. Maar er zijn ook terugblikken op langer geleden.

Een aantal van de schrijvers of andere betrokkenen zijn inmiddels overleden. De bezochte locaties zijn veranderd en soms geheel verdwenen.
Hoe insignificant sommige verhalen nu wellicht lijken, het zijn herinneringen uit het verre of recente verleden die in de toekomst alleen maar interessanter worden.

Wellicht leuk om deze zomervakantie de 119 pagina's met 296 foto's rustig door te nemen?

Download 'Fortverhalen 2000-2016'
Forten Info

10 mei 2022

Fort bij Nigtevecht in 1939-1940

Tekst: René Ros.

Sergeant Van Hombergh met roeiboot in gracht van Fort bij Nigtevecht.

Sergeant Van Hombergh met roeiboot in gracht van Fort bij Nigtevecht. (collectie Regionaal Archief Tilburg)

We proberen elk jaar rond de Meidagen een thema-nieuwsbrief te verzorgen waarin de Tweede Wereldoorlog en de Stelling elkaar raken. Ook dit jaar is dat gelukt met een tweedelige nieuwsbrief over Nederlandse militairen op Fort bij Nigtevecht.

De persoonlijke herinneringen van een van de onderofficieren vormen de unieke basis van dit nooit eerder vertelde verhaal. Bij die herinneringen zaten ook meerdere unieke en niet eerder gepubliceerde foto's van zijn diensttijd en het verblijf op het fort.

Met aanvullend archiefmateriaal wordt een beeld gegeven van Nederlandse militairen die in de jaren 1930 opkwamen, in augustus 1939 gemobiliseerd werden om in Fort bij Nigtevecht terecht te komen. In de grotere plannen werden ze daarna naar de Moerdijkbruggen overgeplaatst, waar de Duitse inval van 10 mei 1940 van invloed op de rest van hun leven zou worden.

De twee delen verschenen op 2 en 9 mei jl. en zijn nu beide te lezen en te bekijken.

Fort bij Nigtevecht in 1939-1940 (deel 1/2)
Fort bij Nigtevecht in 1939-1940 (deel 2/2)

22 april 2022

Vrijwilligersbijeenkomst bij Uithoorn

Tekst: René Ros.

Vrijwilligers in een reinigingslokaal van Fort bij Uithoorn.

Vrijwilligers in een reinigingslokaal van Fort bij Uithoorn. (Marcel Anthonijsz)

Bijpraten op het terras naast de bergloods van Fort bij Uithoorn.

Bijpraten op het terras naast de bergloods van Fort bij Uithoorn. (Huib Fransen)

Na twee jaar zonder fysieke vrijwilligersbijeenkomsten, was er bij velen behoefte om elkaar weer eens gezellig te spreken op een mooie locatie. Vrijwilliger ben je immers ook vanwege het sociale aspect.
Mede omdat er een overlap van vrijwilligers is, organiseerden het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam en het Kenniscentrum een gezamenlijke middag op Fort bij Uithoorn.

Na een week van koude wind en soms hagel was het op 12 april een mooie lentedag, zodat het fort een genoegen was om te bekijken en te beleven. Met een kop koffie en een koek in de hand praatte iedereen met elkaar bij.
René Ros gaf mondeling een algemene toelichting over de Nederlandse Stay Behind organisaties die onder andere het Fort bij Uithoorn hebben gebruikt.

Hierna verzorgde Hans Baas een algemene rondleiding op het fort. De leegstaande manschappenverblijven en munitieruimten geven een bijzondere sfeer en zijn een zeldzaamheid aan het worden. Vervolgens nam René de rondleiding over in het rechter deel van het hoofdgebouw. Dit is zeer waarschijnlijk het deel dat door de Stay Behind organisatie Operaties is gebruikt en waarvan bouwkundige sporen zijn achtergelaten. In dit deel staan ook de grote collectie-items van het Documentatiecentrum.

Terug bij het terras naast de bergloods nam iedereen een drankje. Eigenaar Mirjam Schaap vertelde kort de lange geschiedenis van de plannen en hoe het er nu voor staat. Ondertussen had de cateraar een buffet ingericht en kon iedereen meerdere keren diverse chinese gerechten opscheppen. Terwijl de zon richting de horizon zakte, werd afsluitend een kop koffie gedronken. We kunnen terugkijken op een zeer geslaagde bijeenkomst. Helaas lukt het nooit een dag te kiezen waarop iedereen kan, maar met een opkomst van tegen de 50% waren we best tevreden. Binnen niet al te lange tijd maar weer een bijeenkomst organiseren, op een andere dag en een andere locatie. Er zijn in de Hollandse Waterlinies genoeg mooie locaties.

Wil jij ook vrijwilliger worden bij het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam en/of het Kenniscentrum Waterlinies? Bekijk de websites van die organisaties eens om te zien wat ze doen, en stuur dan een bericht zodat samen gekeken kan worden welke werkzaamheden bij jou passen.

Kenniscentrum Waterlinies
Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam

4 april 2022

Familie plus geschiedenis is soms Familiegeschiedenis

Tekst: René Ros.

Stadsdeelwethouder Rolf Steenwinkel en initiator Emiel Ros lachen bemanningslid John Tayloe toe na zijn dankwoord.

Stadsdeelwethouder Rolf Steenwinkel en initiator Emiel Ros lachen bemanningslid John Tayloe toe na zijn dankwoord. (René Ros)

Het is vandaag zeven jaar geleden dat mijn vader overleed. Nog elke dag denk ik aan hem en mijn moeder. Zijn website is en blijft in de lucht. Materiaal van een zijn projecten is nu aan de collectie toegevoegd.

Als geboren Spaarndammer (de Amsterdamse buurt) trok de geschiedenis van die buurt hem aan. Vooral de vage herinneringen aan een bommenwerper die in 1944 op zijn school was neergestort.
Iemand die ons beide eens tegelijk sprak, dacht dat ik de interesse in geschiedenis van mijn vader had overgenomen. Het tegendeel was het geval.

Pa ging zelf het Stadsarchief Amsterdam in en vond veel informatie die ik voor hem op zijn eigen website plaatste. Dankzij die website kwam hij in contact met het gastgezin van het laatst levende bemanningslid van het vliegtuig. Wat vond hij het mooi om die John Tayloe tweemaal te ontmoeten - net als ik. En wat deed hij zijn best voor een herinneringsplaquette en een geolied programma van de onthulling in 2006.

Met deze en andere projecten hervond hij de contacten die hij bij zijn vroege VUT van het werk was kwijtgeraakt. Zijn website blijft in de lucht als herinnering aan hem en alle andere betrokkenen. Divers los materiaal zoals krantenartikelen, een afbeelding van de plaquette en foto's zijn nu in onze collectie opgenomen. Voor jou gewoon geschiedenis, voor mij familiegeschiedenis.

website Emiel Ros
Bommenwerper op Spaarndammerbuurt 1944
Items over de St. Alfonsusschool

23 maart 2022

Omroep Heemskerk over de Forten in de IJmond

Tekst: René Ros.